กับดักรัฐธรรมนูญในการเมืองไทย: กลไกการรักษาอำนาจของชนชั้นนำและข้อจำกัดของประชาธิปไตย
บทนำ
รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศและควรเป็นเครื่องมือที่กำหนดโครงสร้างประชาธิปไตย แต่ในบริบทของการเมืองไทย รัฐธรรมนูญกลับเป็นเครื่องมือในการต่อสู้ทางอำนาจระหว่างชนชั้นนำอนุรักษ์นิยมและขบวนการประชาธิปไตย การเปลี่ยนผ่านจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์สู่ระบอบรัฐธรรมนูญตั้งแต่ปี 2475 เป็นจุดเริ่มต้นของการแข่งขันนี้ และรัฐธรรมนูญหลายฉบับที่ถูกใช้ในเวลาต่อมาได้กลายเป็นกับดักที่ขัดขวางการพัฒนาของประชาธิปไตยไทย
1. การช่วงชิงอำนาจและการใช้รัฐธรรมนูญเป็นเครื่องมือ
การเปลี่ยนผ่านจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาสู่ระบอบรัฐธรรมนูญในปี 2475 ไม่ได้หมายถึงการสิ้นสุดของอำนาจชนชั้นนำเก่า แต่เป็นเพียงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการควบคุมอำนาจเท่านั้น ขณะที่คณะราษฎรพยายามสร้างระบอบประชาธิปไตยที่แท้จริง กลุ่มศักดินาก็พยายามรักษาฐานอำนาจผ่านการควบคุมโครงสร้างของรัฐ รวมถึงรัฐธรรมนูญที่มีบทบัญญัติรองรับอำนาจของพวกเขา
ในช่วงหลัง 2475 ประเทศไทยเผชิญกับการรัฐประหารหลายครั้ง โดยเฉพาะจากกองทัพซึ่งทำหน้าที่เป็นแขนขาของชนชั้นนำอนุรักษ์นิยม ตัวอย่างเช่น รัฐประหารปี 2490 ซึ่งนำไปสู่การร่างรัฐธรรมนูญ 2492 ที่ลดทอนอำนาจของประชาชน และการรัฐประหารปี 2500 ที่นำไปสู่การปกครองโดยเผด็จการทหารภายใต้จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ โดยไม่มีรัฐธรรมนูญเป็นระยะเวลาหนึ่ง
2. การต่อสู้ของประชาชนและรัฐธรรมนูญที่กลายเป็นกับดัก
ปี 2516 เป็นหมุดหมายสำคัญของการเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตย เมื่อนักศึกษาและประชาชนออกมาต่อต้านรัฐบาลเผด็จการของจอมพลถนอม กิตติขจร จนเกิดเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 ที่นำไปสู่การร่างรัฐธรรมนูญฉบับ 2517 อย่างไรก็ตาม ความเปราะบางของประชาธิปไตยไทยถูกเผยให้เห็นอีกครั้งเมื่อเกิดเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 ที่นำไปสู่การรัฐประหารและกลับสู่การปกครองของทหารอีกครั้ง
ในช่วงปี 2532-2535 ประเทศไทยประสบกับวิกฤตทางการเมืองอีกครั้งเมื่อรัฐบาลทหารภายใต้พลเอกสุจินดา คราประยูร พยายามสืบทอดอำนาจ นำไปสู่การประท้วงของประชาชนและเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ 2535 ผลลัพธ์ของเหตุการณ์นี้คือรัฐธรรมนูญ 2540 ซึ่งได้รับการขนานนามว่าเป็น "รัฐธรรมนูญฉบับประชาชน" เพราะมีการมีส่วนร่วมจากภาคประชาชนมากขึ้น รวมถึงการปฏิรูประบบการเลือกตั้งและการบริหารประเทศ
3. กลไกของชนชั้นนำ: องค์กรอิสระและการควบคุมทางโครงสร้าง
แม้ว่ารัฐธรรมนูญ 2540 จะถูกมองว่าเป็นก้าวสำคัญของประชาธิปไตย แต่ก็มีกับดักที่ถูกฝังอยู่ในระบบ นั่นคือการสอดแทรกองค์กรอิสระต่าง ๆ เช่น ศาลรัฐธรรมนูญ คณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) และคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) ซึ่งแท้จริงแล้วไม่ได้เป็นอิสระอย่างแท้จริง แต่ถูกควบคุมโดยกลุ่มอนุรักษ์นิยมที่มีอำนาจเบื้องหลัง
รัฐประหารปี 2549 ที่ขับไล่ทักษิณ ชินวัตร เป็นตัวอย่างของการใช้โครงสร้างเหล่านี้ในการควบคุมอำนาจ เมื่อศาลและองค์กรอิสระต่าง ๆ มีบทบาทในการล้มรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง ภายหลังรัฐประหาร 2549 รัฐธรรมนูญ 2550 ถูกออกแบบมาเพื่อจำกัดอำนาจของนักการเมืองที่มาจากประชาชน และเปิดช่องให้กองทัพและกลุ่มชนชั้นนำสามารถแทรกแซงการเมืองได้มากขึ้น
รัฐประหาร 2557 และรัฐธรรมนูญ 2560 เป็นจุดสูงสุดของกระบวนการนี้ รัฐธรรมนูญ 2560 สร้างโครงสร้างที่ทำให้การเปลี่ยนผ่านไปสู่ประชาธิปไตยแทบเป็นไปไม่ได้ โดยการให้ ส.ว. 250 คนที่แต่งตั้งโดย คสช. มีอำนาจร่วมเลือกนายกรัฐมนตรี และการกำหนดระบบเลือกตั้งที่เอื้อให้พรรคการเมืองที่ได้รับการสนับสนุนจากกลุ่มอำนาจเก่าได้เปรียบ
4. รัฐธรรมนูญ: เครื่องมือแห่งการรักษาอำนาจ
ในปัจจุบัน ภายใต้รัฐบาลเพื่อไทยที่มีท่าทีเปลี่ยนข้างไปสู่การประนีประนอมกับชนชั้นนำเก่า การแก้ไขรัฐธรรมนูญที่ไม่เป็นประชาธิปไตยกลับกลายเป็นเรื่องยากขึ้น รัฐธรรมนูญจึงเป็นกับดักที่ล็อกระบบการเมืองไทยให้อยู่ในกรอบที่กลุ่มอำนาจเก่าสร้างขึ้น แม้ว่าจะมีแรงกดดันจากภาคประชาชนให้แก้ไขรัฐธรรมนูญ แต่ด้วยกลไกที่ซับซ้อนและการครอบงำของชนชั้นนำ ทำให้โอกาสในการเปลี่ยนแปลงมีจำกัด
บทสรุป
การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยในประเทศไทยไม่ใช่เพียงการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในระดับผิวเผิน แต่เป็นการต่อสู้กับโครงสร้างอำนาจที่ฝังรากลึก รัฐธรรมนูญที่ควรเป็นเครื่องมือแห่งประชาธิปไตยกลับกลายเป็นกับดักที่ขัดขวางการเปลี่ยนแปลง ทำให้แม้จะมีการเลือกตั้งหรือเปลี่ยนรัฐบาล ก็ไม่สามารถปลดล็อกระบบได้อย่างแท้จริง การเปลี่ยนแปลงรัฐธรรมนูญจึงไม่ใช่เพียงการแก้ไขตัวบทกฎหมาย แต่ต้องเป็นการปลดแอกจากกลไกที่ชนชั้นนำสร้างขึ้นเพื่อล็อกการเมืองไทยให้อยู่ในโครงสร้างอำนาจเดิมต่อไป
เอกสารอ้างอิง
Connors, Michael K. Democracy and National Identity in Thailand. Routledge, 2007.McCargo, Duncan. "Network Monarchy and Legitimacy Crises in Thailand." The Pacific Review, vol. 18, no. 4, 2005, pp. 499–519.
Nelson, Michael H. Thailand: Politics and Government. White Lotus, 2005.
Thongchai Winichakul. Moments of Silence: The Unforgetting of the October 6, 1976, Massacre in Bangkok.University of Hawaii Press, 2020.
_____________________
The Constitutional Trap in Thai Politics: Mechanisms of Power Retention by the Elite and the Constraints of Democracy
Introduction
The constitution is supposed to be the supreme law of the country and a tool that defines democratic structures. However, in the context of Thai politics, the constitution has become an instrument of power struggle between the conservative elite and the democratic movement. The transition from absolute monarchy to constitutional rule in 1932 marked the beginning of this competition, and subsequent constitutions have become traps that hinder the development of Thai democracy.
1. Power Struggles and the Use of the Constitution as a Tool
The transition from absolute monarchy to a constitutional system in 1932 did not signify the end of the old elite’s power but rather a transformation in how control was exercised. While the Khana Ratsadon (People’s Party) sought to establish a genuine democracy, the aristocracy worked to maintain their influence through control over the state apparatus, including constitutional provisions that protected their power.
Following 1932, Thailand experienced numerous military coups, often orchestrated by the armed forces, which acted as an extension of the conservative elite. For example, the 1947 coup led to the drafting of the 1949 Constitution, which diminished the people’s power. Similarly, the 1957 coup ushered in an era of military dictatorship under Field Marshal Sarit Thanarat, during which the country was ruled without a constitution for a period.
2. The People’s Struggle and the Constitution as a Trap
The year 1973 was a pivotal moment in the fight for democracy when students and the public protested against the dictatorship of Field Marshal Thanom Kittikachorn, culminating in the October 14 uprising and the drafting of the 1974 Constitution. However, the fragility of Thai democracy was once again revealed with the October 6, 1976, massacre, which led to another coup and the return of military rule.
Between 1989 and 1992, Thailand faced another political crisis when the military, under General Suchinda Kraprayoon, attempted to retain power, leading to public protests and the May 1992 Black May events. This resulted in the drafting of the 1997 Constitution, often hailed as the "People’s Constitution" due to increased public participation in its drafting process and electoral reforms aimed at curbing political corruption.
3. The Mechanisms of the Elite: Independent Agencies and Structural Control
Although the 1997 Constitution was seen as a milestone for democracy, it also contained hidden traps—namely, the establishment of independent agencies such as the Constitutional Court, the Election Commission, and the National Anti-Corruption Commission. These agencies, rather than being truly independent, were influenced by the conservative elite, enabling them to exert control over politics behind the scenes.
The 2006 coup that ousted Thaksin Shinawatra demonstrated how these structures could be used to weaken elected governments. Following the coup, the 2007 Constitution was designed to curtail the power of elected politicians while expanding the influence of the military and judiciary.
The 2014 coup and the subsequent 2017 Constitution marked the pinnacle of this process. The 2017 Constitution entrenched mechanisms that made a return to full democracy nearly impossible, such as allowing the 250-member Senate, appointed by the military junta, to have a role in selecting the Prime Minister and creating an electoral system that favored military-backed parties.
4. The Constitution: A Tool for Power Retention
Under the current Pheu Thai government, which has shifted towards compromise with the old elite, constitutional amendments remain difficult. The constitution has become a trap that locks the Thai political system within a structure designed by the ruling class. Despite ongoing public pressure for democratic reforms, the entrenched mechanisms and dominance of the conservative elite limit the possibilities for meaningful change.
Conclusion
The struggle for democracy in Thailand is not just a surface-level political change but a battle against deeply entrenched power structures. The constitution, which should be a foundation of democracy, has instead become a trap that obstructs progress. Even with elections and government changes, the system remains locked in place. Constitutional reform must go beyond simple legal amendments and dismantle the mechanisms designed to uphold the elite’s control over Thai politics.
References
Connors, Michael K. Democracy and National Identity in Thailand. Routledge, 2007.
McCargo, Duncan. "Network Monarchy and Legitimacy Crises in Thailand." The Pacific Review, vol. 18, no. 4, 2005, pp. 499–519.
Nelson, Michael H. Thailand: Politics and Government. White Lotus, 2005.
Thongchai Winichakul. Moments of Silence: The Unforgetting of the October 6, 1976, Massacre in Bangkok.University of Hawaii Press, 2020.
