บทที่ 6: การปฏิรูประบบยุติธรรม – รากฐานแห่งความเสมอภาคและประชาธิปไตย

ระบบยุติธรรมควรเป็นเสาหลักที่ทำให้สังคมมีความเสมอภาคและมั่นคงในระบอบประชาธิปไตย แต่ในประเทศไทย ระบบยุติธรรมกลับถูกวิพากษ์วิจารณ์มาอย่างยาวนานว่าเป็นเครื่องมือของผู้มีอำนาจในการควบคุมประชาชน มากกว่าการสร้างความยุติธรรมและคุ้มครองสิทธิของทุกคนอย่างเสมอภาค

ประวัติศาสตร์แสดงให้เห็นว่าระบบยุติธรรมในไทยมีบทบาทสำคัญในการรักษาสถานะเดิมของชนชั้นนำ และการใช้อำนาจโดยมิชอบ การเลือกปฏิบัติในคดีความต่าง ๆ การปล่อยให้ชนชั้นนำพ้นผิดโดยง่าย และการตัดสินคดีของคนยากจนหรือผู้ที่ขัดแย้งกับกลุ่มอำนาจอย่างไม่เป็นธรรม กลายเป็นภาพสะท้อนที่ชัดเจนของปัญหาโครงสร้างในระบบยุติธรรมไทย

ปัญหาหลักในระบบยุติธรรมไทย

1. การเลือกปฏิบัติในกระบวนการยุติธรรม

ประเทศไทยมีปัญหาการเลือกปฏิบัติในกระบวนการยุติธรรมอย่างเด่นชัด ซึ่งสะท้อนผ่านการดำเนินคดีและการตัดสินที่มักแยกแยะตามสถานะทางสังคมหรือความสัมพันธ์กับกลุ่มอำนาจ ตัวอย่างที่ชัดเจนได้แก่ คดีของผู้มีอำนาจที่มักถูกดำเนินการอย่างล่าช้าและจบลงด้วยการพ้นผิด ในทางกลับกัน ผู้ที่ไม่มีฐานะหรือเครือข่ายมักถูกลงโทษอย่างรุนแรงและรวดเร็ว

กรณีที่เห็นได้ชัดคือ การดำเนินคดีหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ (มาตรา 112) ซึ่งกลายเป็นเครื่องมือในการปราบปรามผู้เห็นต่างทางการเมือง ประชาชนจำนวนมากถูกจับกุมและตัดสินจำคุกเพียงเพราะแสดงความคิดเห็นโดยสงบ ในขณะเดียวกัน คดีทุจริตที่เกี่ยวข้องกับนักการเมืองหรือชนชั้นนำมักถูกยกฟ้องหรือยืดเยื้อจนหมดอายุความ

2. อิทธิพลทางการเมืองต่อระบบยุติธรรม

ระบบยุติธรรมไทยมักถูกแทรกแซงโดยอำนาจทางการเมือง ซึ่งส่งผลกระทบต่อความเป็นกลางและความน่าเชื่อถือของระบบ การแต่งตั้งผู้พิพากษาและตำแหน่งสำคัญในองค์กรยุติธรรมมักไม่ได้พิจารณาจากความสามารถหรือความเป็นกลาง แต่ถูกกำหนดโดยความใกล้ชิดกับผู้มีอำนาจ การกระทำเช่นนี้ทำให้เกิดความเอนเอียงในกระบวนการตัดสิน และสร้างระบบที่ไม่เป็นธรรมต่อประชาชนทั่วไป

3. ความไม่เท่าเทียมในการเข้าถึงความยุติธรรม

ประชาชนส่วนใหญ่ โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทหรือผู้ที่มีรายได้น้อย มักประสบปัญหาในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม ปัญหานี้ไม่ได้เกิดจากความบกพร่องทางกฎหมายเพียงอย่างเดียว แต่รวมถึงข้อจำกัดทางเศรษฐกิจและระบบราชการที่ซับซ้อน

ข้อจำกัดทางเศรษฐกิจ: ค่าจ้างทนายความและค่าใช้จ่ายในกระบวนการพิจารณาคดีมักสูงเกินกว่าที่คนยากจนจะรับมือได้

ความซับซ้อนของกระบวนการ: ระบบราชการที่ซับซ้อนและขาดการให้คำปรึกษาที่เหมาะสม ทำให้ประชาชนส่วนใหญ่ไม่สามารถใช้สิทธิของตนได้อย่างเต็มที่

ผลกระทบของระบบยุติธรรมที่ไม่เท่าเทียม

• ความเสื่อมศรัทธาในกฎหมาย: ประชาชนจะมองว่ากฎหมายเป็นเครื่องมือของชนชั้นนำ
• การขยายช่องว่างระหว่างชนชั้น: ความลำเอียงทำให้ชนชั้นนำมั่งคั่งขึ้น
• การบั่นทอนสิทธิเสรีภาพ: การใช้กฎหมายปราบปรามผู้เห็นต่าง ลดทอนเสรีภาพในการแสดงออก
• สถานะในเวทีนานาชาติ: ดัชนีความโปร่งใสและสิทธิมนุษยชนของไทยตกต่ำ

แนวทางการปฏิรูประบบยุติธรรมในประเทศไทย

• เพิ่มความโปร่งใสในการแต่งตั้งตำแหน่งสำคัญ
• ลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม
• ปรับปรุงกฎหมายที่ล้าหลังและลำเอียง
• สร้างองค์กรอิสระเพื่อตรวจสอบระบบยุติธรรม

สรุป: ยุติธรรมที่แท้จริงเพื่อประชาธิปไตยที่ยั่งยืน

ระบบยุติธรรมเป็นหัวใจสำคัญของการสร้างสังคมที่เป็นธรรมและประชาธิปไตยที่ยั่งยืน การปฏิรูประบบยุติธรรมไม่ใช่แค่การแก้ไขข้อบกพร่องทางกฎหมาย แต่ยังเป็นการสร้างโครงสร้างที่สนับสนุนความเสมอภาคในทุกมิติ เพื่อสร้างอนาคตที่มั่นคงและเจริญรุ่งเรืองสำหรับทุกคน