คันฉ่องส่องไทย: เกมชินวัตรบนกระดานที่คนอื่นขีดเส้น

เวลาพูดถึง “วิบากกรรมของทักษิณ” หรือ “กรรมทางการเมืองของตระกูลชินวัตร” คนจำนวนมากมักมองไปที่ตัวบุคคล ว่าคือคนที่เคยท้าทายอำนาจเก่า ใช้อำนาจรัฐผิดทาง หรือเลือกเล่นเกมการเมืองเสี่ยงเกินไป แล้วสุดท้ายก็ต้องถูกระบบ “เล่นงานคืน” ถูกใช้แล้วทิ้ง ถูกหักหลัง ถูกบดขยี้อย่างที่บทวิเคราะห์การเมืองทั้งหลายมักสรุปกัน

แต่ถ้ามองผ่าน “คันฉ่องส่องไทย” เราจะเห็นอีกชั้นหนึ่งที่ลึกกว่านั้น เรื่องนี้ไม่ใช่เพียง “กรรมส่วนตัวของทักษิณ” หากเป็น “วิบากกรรมของโครงสร้างการเมืองไทยทั้งระบบ” ที่ไม่เคยยอมให้ประชาชนเป็นเจ้าของอำนาจอย่างแท้จริง ใครก็ตามที่พยายามใช้กลไกเลือกตั้งให้ประชาชนมีน้ำหนักมากขึ้น ล้วนต้องเผชิญชะตาคล้าย ๆ กัน ไม่ว่าจะชื่อปรีดี ป๋วย ชาติชาย ยิ่งลักษณ์ ธนาธร พิธา หรือทักษิณเอง

ถ้าเรามองการเมืองไทยเหมือนกระดานหมาก เกมนี้ไม่ได้เริ่มต้นจากการที่ผู้เล่นทุกฝ่ายตกลงกติกากันอย่างเสมอภาค หากเป็นกระดานที่ถูกคนกลุ่มหนึ่งขีดเส้นไว้ก่อนแล้วว่า รูปแบบไหนรับได้ แรงแค่ไหนพอทน ใครก็ตามที่เดินหมากจนไปแตะ “เส้นแดง” ของโครงสร้างอำนาจ ก็จะถูกสกัด ถูกเล่นงาน หรือถูกบีบให้ถอย ตั้งแต่นั้นมา ผู้เล่นทุกคนก็ต้องอยู่ในเกมที่ “แพ้ตั้งแต่ยังไม่เริ่ม” เพียงแต่จะแพ้เร็วหรือแพ้ช้า และระหว่างทางจะได้ใช้ประโยชน์จากชัยชนะชั่วคราวมากน้อยแค่ไหนเท่านั้นเอง

ในมุมนี้ การกลับมาของทักษิณ การที่พรรคเพื่อไทยตั้งรัฐบาล ข้ามขั้วทางการเมือง และท้ายที่สุดถูก “ตัดกำลัง-บดขยี้-ใช้แล้วทิ้ง” จึงไม่ใช่เรื่องแปลกอะไรสำหรับกระดานแบบไทย ๆ เพราะนี่คือเกมที่ออกแบบมาเพื่อให้คนคุมกระดานรักษาอำนาจของตัวเอง ไม่ได้ออกแบบมาเพื่อให้พรรคการเมืองใด หรือประชาชนฐานล่างกลายเป็นผู้กำหนดทิศทางประเทศจริง ๆ

หลายคนบอกว่า ทักษิณและเพื่อไทย “ประเมินผิด” ไม่คิดว่าต้องจ่ายราคาแพงขนาดนี้ แต่ในอีกมุมหนึ่ง เราอาจต้องยอมรับความจริงตรง ๆ ว่า การไปเจรจากับอำนาจที่ไม่ได้ตั้งอยู่บนความชอบธรรมตั้งแต่แรก ย่อมไม่ใช่ดีลแบบ win-win เพราะฝ่ายที่ไม่เคยยึดโยงกับประชาชน ไม่มีแรงกดดันให้ต้องรักษาสัญญาใด ๆ ไว้กับใคร นอกจากรักษาอำนาจของตัวเองให้ได้นานที่สุด

พรรคเพื่อไทยในห้วงเวลาหนึ่ง จึงกลายเป็น “เครื่องมือสำรอง” ที่ถูกหยิบมาใช้ยามจำเป็น คือมีฐานเสียง มีความชอบธรรมจากประชาชนในระดับหนึ่ง พอจะช่วยประคองเสถียรภาพการเมืองในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อได้ แต่ไม่เคยถูกยอมรับให้เป็น “หัวใจของระบอบ” ที่จะขยับประเทศไปสู่ประชาธิปไตยเต็มใบจริง ๆ เมื่อทำภารกิจที่ระบบต้องการเสร็จ ก็ถูกลดบทบาท ถูกบีบ ถูกทำลายความนิยม แล้ววงจรก็วนกลับไปสู่การมองหาคนใหม่ พรรคใหม่ กลุ่มใหม่ ที่จะถูกหยิบมาใช้ในจังหวะต่อไป

ส่วนคะแนนนิยมที่ลดลงของเพื่อไทย หากมองผ่านคันฉ่องส่องไทย เราไม่ได้มองเพียงว่า เพราะ “สื่อโจมตี” หรือ “โพลชี้นำ” เท่านั้น แม้สิ่งเหล่านี้จะมีจริง แต่สิ่งสำคัญกว่าคือ ประชาชนจำนวนไม่น้อยเริ่ม “มองเห็น” โครงสร้างอำนาจที่แท้จริงมากขึ้น เห็นว่าพรรคไหนยืนอยู่ข้างการปฏิรูปโครงสร้าง พรรคไหนเลือกจะประนีประนอม พรรคไหนเลือกจะ “อยู่กับระบบ” มากกว่าอยู่กับประชาชนที่ต้องการเปลี่ยนระบบนั้น

การข้ามฟาก การทิ้งแนวร่วมที่ได้รับคะแนนเสียงอันดับหนึ่งจากประชาชน จึงไม่ได้เป็นเพียงการ “ดีลการเมือง” ธรรมดา หากเป็นสัญญาณบางอย่างที่ทำให้ผู้มีสิทธิเลือกตั้งรู้สึกว่า เสียงของตนเองถูกนำไปใช้ต่อรองบนโต๊ะ ที่ตนไม่เคยถูกเชิญให้เข้าไปนั่ง ความเชื่อมั่นจึงสึกกร่อน คะแนนนิยมจึงร่วงลง ไม่ใช่เพราะประชาชนไม่เข้าใจการเมือง แต่เพราะ “เข้าใจมากขึ้น” ต่างหาก

เมื่อมองย้อนกลับไปตั้งแต่ 2549 จนถึงปัจจุบัน สิ่งที่เกิดขึ้นกับทักษิณและตระกูลชินวัตรจึงไม่ใช่เรื่องแปลกแยกโดดเดี่ยว แต่เป็นหนึ่งในชุดเหตุการณ์ยาวนานที่สะท้อนว่ารัฐไทยไม่เคยยอมให้ประชาชนถืออำนาจจริง ใครก็ตามที่ได้รับความนิยมสูง ใช้กลไกเลือกตั้งดันนโยบายที่ไปแตะผลประโยชน์เก่า จะถูกตราหน้าว่า “อันตราย” “ซื้อเสียง” หรือ “ล้มเจ้า” แล้วตามมาด้วยการจัดระเบียบใหม่ทุกครั้ง

ในแง่นี้ โศกนาฏกรรมไม่ใช่เรื่องของทักษิณคนเดียว แต่เป็นโศกนาฏกรรมของประเทศที่ติดอยู่ในระบบที่มีเจ้าของโต๊ะเล่นคุมเกมอยู่ตลอดเวลา ประชาชนอาจได้เลือกพรรค ได้เห็นการเปลี่ยนตัวนายกฯ แต่ระบอบลึกข้างใต้แทบไม่ขยับไปไหน ผลคือ ทุกครั้งที่มีความหวังว่า “รอบนี้อาจต่างออกไป” เราก็ย้อนกลับมาพบภาพเดิม คือการรัฐประหาร การตัดสิทธิ การยุบพรรค และการใช้พรรคที่มีฐานเสียงเป็นเพียง “ตัวช่วยชั่วคราว” ในยามที่ชนชั้นนำต้องการ

เมื่อเกมถูกขีดเส้นโดยคนที่ไม่เคยเล่นเพื่อประชาชน ผู้เล่นทุกคนบนกระดาน — ไม่ว่าจะชื่อชินวัตร หรือชื่ออื่น — ก็มีแต่แพ้ในระยะยาว บางคนแพ้เพราะต่อสู้กับระบบจนถูกทำลาย บางคนแพ้เพราะเลือกประนีประนอมจนสูญเสียศรัทธาของมวลชน ส่วนผู้แพ้ตัวจริงคือประชาชน ที่ต้องอยู่ในประเทศที่ใช้การเลือกตั้งเป็นเพียงพิธีกรรม แต่มิใช่เครื่องมือเปลี่ยนแปลงโครงสร้างอำนาจอย่างแท้จริง

สิ่งที่ “คันฉ่องส่องไทย” อยากชวนให้เห็นจึงไม่ใช่เพียงชะตากรรมของทักษิณหรือพรรคเพื่อไทย แต่คือภาพใหญ่ของโต๊ะที่ทุกคนกำลังเล่นอยู่ ถ้าเรายังโทษแต่ตัวหมาก โทษแต่คนเดินหมาก โดยไม่กล้าตั้งคำถามกับคนที่ขีดเส้นกระดานและออกแบบกติกา ประเทศไทยก็จะยังติดอยู่ในวงจรเดิมต่อไปไม่รู้จบ เปลี่ยนหน้า เปลี่ยนชื่อ เปลี่ยนพรรค แต่ไม่เคยเปลี่ยน “โครงสร้าง” จริง ๆ เสียที

⚠️ ผมเตือนพวกคุณแล้วนะ! ⚠️ อย่าพลาดแบบพม่า​ (เมียนมาร์)

ความพังของพม่า คือบทเรียนเลือดที่คนไทยต้องอ่านด้วย หัวใจ
และเข้าใจว่าโลกเข้าสู่ยุคที่รัฐไม่ได้ถูกกลืนโดยทหารหรือปืน  เหมือนในอดีต

แต่ถูกกลืนโดยการยึดกุมด้านต่อไปนี้...

• เงิน
• ทรัพยากร
• หนี้
• โครงสร้างพื้นฐาน
• เครือข่ายผลประโยชน์
• การครอบงำข้อมูลข่าวสาร
• และการอ่อนแรงของประชาชนที่ไม่รู้เท่าทันภัยใกล้ตัว

ไทยจะไม่เป็นพม่า หากไทยเลือกยืนกับ โลกเสรี —ขั้วที่ได้เคยช่วยให้ไทยฟื้น สร้าง เติบโต และอยู่บนหลักนิติรัฐที่พิสูจน์ตนมาหลายทศวรรษ
แต่หากไทยปล่อยให้ จีนปัก “ขาที่สอง” สำเร็จ  หลังจากปักขาแรกที่พม่าสำเร็จแล้ว
อนาคตเราอาจจะไม่แตกต่างจากพม่ามากนัก—แค่ หรูหรากว่า และ พังช้ากว่า

นิติสงครามกับการล่มสลายของกระบวนการยุติธรรมไทย: วิเคราะห์ผ่านคดีมาตรา 112 และคดีการเมืองร่วมสมัย

บทความวิชาการว่าด้วยการใช้กฎหมายเป็นอาวุธ (lawfare) บทบาทของตำรวจ–อัยการ–ศาล–ราชทัณฑ์ และกรณีศึกษาที่สะท้อนวิกฤตสิทธิมนุษยชนในประเทศไทย

บทคัดย่อ: บทความนี้มุ่งวิเคราะห์ปรากฏการณ์ “นิติสงคราม” (lawfare) ในบริบทไทย โดยเฉพาะการใช้ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112 และกฎหมายด้านความมั่นคงอื่น ๆ เป็นเครื่องมือทางการเมืองต่อพลเมืองและผู้เห็นต่าง โครงสร้างอำนาจที่ผสานระหว่างกองทัพ สถาบันกษัตริย์ ศาล และระบบราชการ ทำให้กระบวนการยุติธรรมตั้งแต่ตำรวจ อัยการ ศาล จนถึงราชทัณฑ์ ทำหน้าที่เสมือน “โซ่ตรวนเดียวกัน” ในการปราบปรามสิทธิการมีส่วนร่วมทางการเมือง อันขัดต่อหลักนิติรัฐและสิทธิมนุษยชนสากล บทความใช้กรอบคิดเรื่องรัฐอำนาจนิยมแบบตุลาการ (judicial authoritarianism) และรัฐแห่งความกลัว (state of fear) วิเคราะห์ควบคู่กับกรณีศึกษาเด่น ได้แก่ คดีอากง SMS คดีอัญชัญ คดีไผ่ ดาวดิน คดีเยาวชนและนักเรียน คดีนักกิจกรรมอย่าง “ตะวัน–แบม” ตลอดจนคดีการเสียชีวิตในกระบวนการยุติธรรมอย่างธวัชชัย อนุกูล เพื่อชี้ให้เห็นว่า การใช้กระบวนการยุติธรรมเป็นเครื่องมือทางการเมืองไม่เพียงสร้างความอยุติธรรมเชิงปัจเจก แต่ยังทำลาย “เสาหลักของรัฐสมัยใหม่” และเร่งให้เกิดภาวะ “รัฐล้มเหลวในมโนธรรมของตนเอง”

คำสำคัญ: นิติสงคราม, มาตรา 112, กระบวนการยุติธรรม, สิทธิมนุษยชน, ตุลาการธิปไตย, การเมืองไทยร่วมสมัย

1. บทนำ: จากนิติรัฐสู่ “นิติสงคราม”

ในเชิงอุดมคติ รัฐสมัยใหม่ควรยืนอยู่บนหลักนิติรัฐ (rule of law) ซึ่งหมายถึงการที่กฎหมายมีความเป็นกลาง ใช้บังคับอย่างเสมอภาค และมีเป้าหมายเพื่อคุ้มครองศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชน ทว่าหลังรัฐประหาร พ.ศ. 2549 และ 2557 เป็นต้นมา ประเทศไทยกลับถูกวิพากษ์อย่างต่อเนื่องว่าได้เคลื่อนจาก “นิติรัฐ” ไปสู่ “นิติสงคราม” (lawfare) คือการใช้กฎหมายเป็นอาวุธทางการเมืองต่อฝ่ายตรงข้ามและต่อพลเมืองในวงกว้าง

การที่กฎหมายด้านความมั่นคง เช่น ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 112, พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ, พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ ถูกนำมาใช้กับการแสดงออกเชิงการเมืองอย่างสันติ การชุมนุม การวิพากษ์วิจารณ์ หรือแม้แต่การเสียดสีเชิงสัญลักษณ์ของประชาชน ทำให้เกิดคำถามสำคัญในแวดวงวิชาการกฎหมายและรัฐศาสตร์ว่า กระบวนการยุติธรรมไทยยังมีความเป็นอิสระและเป็นกลางเพียงใด และกำลังมุ่งปกป้อง “ความมั่นคงของชนชั้นนำ” มากกว่า “สิทธิและเสรีภาพของพลเมือง” หรือไม่

บทความนี้จึงมุ่งสำรวจโครงสร้างและพฤติกรรมของสถาบันหลักในกระบวนการยุติธรรม ได้แก่ ตำรวจ อัยการ ศาล และราชทัณฑ์ ผ่านกรอบคิดเรื่องนิติสงคราม รัฐอำนาจนิยมแบบตุลาการ (judicial authoritarianism) และรัฐแห่งความกลัว พร้อมวิเคราะห์กรณีศึกษาที่เป็น “หลุมดำ” ของสิทธิมนุษยชน เพื่อสะท้อนให้เห็นว่าประเทศไทยกำลังยืนอยู่ตรงไหน ระหว่าง “นิติรัฐ” กับ “รัฐที่บังคับใช้ความกลัวด้วยกฎหมาย”

2. นิติสงครามในบริบทไทย: โครงสร้างและกลไก

2.1 ระดับบทบัญญัติกฎหมาย: การออกแบบให้ตีความกว้างและยืดหยุ่นต่ออำนาจ

มาตรา 112 ของประมวลกฎหมายอาญาเป็นตัวอย่างสำคัญของกฎหมายที่ถูกวิจารณ์ว่ามีโครงสร้างเปิดให้ตีความได้กว้างและไร้เพดาน กล่าวคือ บทบัญญัติใช้ถ้อยคำกว้าง เช่น “หมิ่นประมาท ดูหมิ่น หรือแสดงความอาฆาตมาดร้าย” โดยไม่ได้กำหนดเกณฑ์การพิสูจน์ความเสียหาย หรือขอบเขตของการวิพากษ์ในฐานะ “การวิจารณ์โดยสุจริต” ในทางสาธารณะ อีกทั้งไม่ได้จำกัดคู่ความให้เป็นผู้เสียหายโดยตรงจากราชวงศ์ ส่งผลให้ประชาชนทั่วไปสามารถร้องทุกข์กล่าวโทษแทนได้ และเปิดช่องให้เกิดการฟ้องปิดปาก (SLAPP)

เมื่อประกอบกับกฎหมายอื่น เช่น พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ ที่เปิดช่องให้ดำเนินคดีซ้ำซ้อนจากการโพสต์หรือแชร์ข้อความเดียวกัน และ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ ที่ถูกใช้ควบคุมการชุมนุมทางการเมืองในช่วงยืดเยื้อหลังโควิด-19 จึงทำให้ โครงสร้างกฎหมายไทยเอื้อให้รัฐใช้ “เครื่องมือทางกฎหมาย” แทน “การโต้แย้งเชิงเหตุผล” กับประชาชน

2.2 ระดับกระบวนการ: การลงโทษผ่านขั้นตอนมากกว่าคำพิพากษา

ในหลายกรณี การลงโทษผู้เห็นต่างไม่ได้เกิดจากคำพิพากษาหรือโทษจำคุกเพียงอย่างเดียว หากแต่เกิดจาก “การทำให้การต่อสู้คดีมีต้นทุนสูง” ทั้งในแง่เวลา เสรีภาพ สุขภาพ และเศรษฐกิจ เช่น การจับกุมกลางดึก การไม่ออกหมายเรียกก่อน การคัดค้านการประกันตัวซ้ำ ๆ การใช้เงินประกันในวงเงินสูงเกินเหตุ หรือการปล่อยให้คดีลากยาวโดยไม่มีความจำเป็นเชิงพยานหลักฐาน

สถานการณ์ดังกล่าวทำให้กระบวนการยุติธรรมกลายเป็น “การลงโทษก่อนพิพากษา” (punishment before conviction) ซึ่งขัดอย่างยิ่งกับหลักการสันนิษฐานความบริสุทธิ์ และบิดเบือนบทบาทของตำรวจ อัยการ ศาล และราชทัณฑ์ ให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของ “เครื่องจักรปราบปราม” แทนที่จะเป็น “กลไกคุ้มครองสิทธิ”

3. ตำรวจ: ด่านหน้าของรัฐความมั่นคงเหนือรัฐกฎหมาย

สถาบันตำรวจไทยถูกผูกเข้ากับวาทกรรม “ความมั่นคงของชาติและสถาบันหลัก” อย่างเข้มข้น ในคดีการเมืองและคดี 112 ตำรวจจึงทำหน้าที่เป็นด่านหน้าของนิติสงคราม โดยมีลักษณะสำคัญดังนี้

• การตั้งข้อหาอย่างกว้างและลวก: แม้ถ้อยคำหรือการแสดงออกจะคลุมเครือเชิงสัญลักษณ์ แต่กลับตีความเป็นภัยต่อสถาบันได้อย่างรวดเร็ว
• การจับกุมในเวลาวิสามัญ: การบุกจับกลางคืนหรือตอนรุ่งสาง แม้ผู้ถูกกล่าวหาไม่มีพฤติการณ์หลบหนีหรือใช้อาวุธ
• การใช้การควบคุมตัวเป็นเครื่องมือกดดัน: เลือกใช้การจับกุมแทนการออกหมายเรียก ทั้งที่กรณีส่วนใหญ่ไม่ใช่อาชญากรรมร้ายแรง
• ความสัมพันธ์กับหน่วยข่าว: การเก็บข้อมูล ดักฟัง หรือติดตามการเคลื่อนไหวของนักกิจกรรมและประชาชนอย่างกว้างขวาง

ตัวอย่างเชิงประจักษ์

การดำเนินคดีต่อเยาวชนอายุไม่ถึง 18 ปี จากการชูป้ายหรือการปราศรัยสั้น ๆ ในพื้นที่ชุมนุม รวมทั้งการจับกุมนักกิจกรรมและประชาชนจากการโพสต์ข้อความบนสื่อสังคมออนไลน์ในเวลากลางดึก ล้วนสะท้อนวัฒนธรรมการปฏิบัติหน้าที่ที่มุ่งสร้าง “ความหวาดกลัวต่อรัฐ” มากกว่าการอำนวยความยุติธรรม

4. อัยการ: ด่านกรองที่กลับกลายเป็นสายพานของการฟ้อง

ในหลักทฤษฎี อัยการควรมีบทบาทสำคัญในการกลั่นกรองสำนวน ว่าคดีใดสมควรนำขึ้นสู่ศาล คดีใดเป็นเพียงการใช้กระบวนการยุติธรรมกลั่นแกล้ง และคดีใดที่แม้จะมีมูลทางกฎหมาย แต่ไม่สมควรดำเนินคดีต่อในแง่ประโยชน์สาธารณะ อย่างไรก็ตาม ในทางปฏิบัติของคดี 112 และคดีการเมืองในไทย อัยการกลับถูกวิจารณ์ว่าใช้ดุลพินิจแบบ “สั่งฟ้องโดยอัตโนมัติ”

ลักษณะปัญหาหลัก

• อัตราการสั่งฟ้องสูงมาก: คดี 112 ส่วนใหญ่ถูกสั่งฟ้องขึ้นสู่ศาล แม้หลักฐานอ่อนหรือมีข้อโต้แย้งทางกฎหมาย
• ละเลยหลักประโยชน์สาธารณะ: ไม่ใช้ดุลพินิจในการยุติคดีที่ชัดเจนว่าเป็นการฟ้องเพื่อปิดปาก
• การคัดค้านประกันตัว: ในหลายคดี อัยการมีบทบาทสำคัญในการคัดค้านการให้ประกันตัวด้วยเหตุผลด้านความมั่นคง

กรณีอย่าง “อากง SMS” และ “อัญชัญ” สะท้อนให้เห็นว่า อัยการมีส่วนสำคัญในการผลักคดีไปสู่การพิพากษา แม้คดีจะก่อให้เกิดคำถามทางจริยธรรมและสิทธิมนุษยชนอย่างหนักหน่วงในสังคม

5. ศาล: จากที่พึ่งสุดท้ายสู่กลไกแต่งหน้าของนิติสงคราม

อำนาจตุลาการในระบบประชาธิปไตยควรเป็น “เสาหลักสุดท้าย” ในการปกป้องสิทธิของคนส่วนน้อยและผู้ถูกกล่าวหา แต่ในบริบทไทย ศาลถูกวิพากษ์ว่าได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างอำนาจนิยม จนเกิดแนวคิด “ตุลาการธิปไตยภายใต้อิทธิพลเหนือรัฐธรรมนูญ”

พฤติกรรมที่สะท้อนวิกฤตตุลาการ

• การไม่อนุญาตให้ประกันตัวในคดี 112: แม้รัฐธรรมนูญรับรองหลักสันนิษฐานความบริสุทธิ์ แต่ศาลมักอ้างอัตราโทษสูงและความมั่นคง
• การตีความกฎหมายกว้างเกินเพดาน: การแสดงออกเชิงศิลปะ การเสียดสี หรือการแชร์บทความข่าว ถูกตีความว่าเข้าข่ายหมิ่นสถาบัน
• การลงโทษระดับสูง: หลายคดีมีโทษจำคุกนับสิบปี ในระดับที่สูงกว่าคดีอาญาร้ายแรงบางประเภท
• ความล่าช้าในกระบวนการ: การปล่อยให้คดีลากยาว ขณะที่ผู้ต้องหาถูกคุมขังระหว่างพิจารณา เป็นการลงโทษทางอ้อม

คดีเช่น ไผ่ ดาวดิน ที่ถูกลงโทษจากการแชร์บทความสื่อสากล หรือคดีนักเรียนที่แต่งแฟนซีชุดไทยในขบวนพาเหรด กลายเป็นหลักฐานเชิงสัญลักษณ์ของการตีความที่ไร้เพดานและวางอยู่บน “ความรู้สึกถึงความเหมาะสม” มากกว่าบทบัญญัติกฎหมายอย่างแคบและชัดเจน

6. ราชทัณฑ์: คุกในฐานะค่ายปราบขบถพลเมือง

เมื่อศาลปฏิเสธการให้ประกันตัว เรือนจำกลายเป็นพื้นที่สำคัญที่สะท้อนการใช้กระบวนการยุติธรรมเป็นเครื่องมือปราบปรามทางการเมือง ผู้ต้องหาคดีการเมืองและคดี 112 จำนวนไม่น้อยต้องเผชิญกับการขังรวมกับนักโทษคดีอาญาร้ายแรง การเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่จำกัด การจำกัดสิทธิในการเยี่ยมของครอบครัวและทนาย รวมทั้งการเผชิญแรงกดดันทางจิตใจและร่างกาย

การเสียชีวิตของผู้ต้องหาบางรายในเรือนจำหรือในความควบคุมของรัฐ เช่น กรณีธวัชชัย อนุกูล รวมถึงการอดอาหารประท้วงของนักกิจกรรมอย่าง “ตะวัน–แบม” ที่ถูกคุมขังโดยยังไม่มีคำพิพากษาถึงที่สุด ล้วนสะท้อนภาวะที่ระบบราชทัณฑ์ไม่ได้ทำหน้าที่ฟื้นฟูหรือปฏิบัติต่อผู้ต้องหาในฐานะมนุษย์ที่มีศักดิ์ศรีเท่าเทียม แต่ทำหน้าที่เสมือน “พื้นที่ลงโทษทางการเมือง” อย่างแยบยล

7. มาตรา 112: โครงสร้างกฎหมายที่ทำให้สังคมหวาดกลัวตนเอง

มาตรา 112 ไม่ได้เป็นเพียง “ข้อความในประมวลกฎหมายอาญา” หากแต่ทำหน้าที่เป็น “สถาปัตยกรรมทางความกลัว” ในจิตสำนึกสาธารณะ ด้วยลักษณะดังต่อไปนี้

• โทษจำคุกสูง: โทษจำคุกสูงสุดถึง 15 ปีต่อหนึ่งกรรม และหลายคดีมีการนับโทษทุกข้อความ ทำให้โทษรวมอาจสูงถึงหลายสิบปี
• ไม่มีข้อจำกัดเรื่องผู้เสียหาย: เปิดช่องให้บุคคลใดก็ได้สามารถร้องทุกข์กล่าวโทษแทนราชวงศ์
• การตีความกว้าง: การแสดงออกเชิงสัญลักษณ์หรือศิลปะสามารถถูกตีความให้เข้าข่ายความผิดได้
• การไม่ให้ประกันตัวเป็นหลัก: ทำให้การถูกกล่าวหาตามมาตรานี้มีผลเทียบเท่าการลงโทษทางสังคมทันที
• การใช้ร่วมกับกฎหมายอื่น: เช่น พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ ทำให้เกิดคดีซ้อนคดีจากเหตุเดียวกัน

ภายใต้โครงสร้างดังกล่าว มาตรา 112 จึงทำหน้าที่ “ปิดปาก” สังคมอย่างกว้างขวาง ไม่เพียงแค่ผู้ถูกดำเนินคดี แต่รวมถึงผู้สังเกตการณ์ นักวิชาการ สื่อ และประชาชนทั่วไป ที่ถูกทำให้เรียนรู้ว่าการตั้งคำถาม หรือแม้แต่การอภิปรายเชิงทฤษฎีเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์อาจนำไปสู่ความเสี่ยงอย่างร้ายแรงต่อเสรีภาพและความปลอดภัยของตนเอง

8. กรณีศึกษาที่สำคัญ: ภาพสะท้อนวิกฤตสิทธิมนุษยชน

ส่วนนี้จะยกกรณีศึกษาสำคัญที่ถูกอ้างถึงอย่างกว้างขวางในแวดวงสิทธิมนุษยชนและวิชาการ เพื่อใช้เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ประกอบการวิเคราะห์เชิงทฤษฎีข้างต้น

8.1 คดี “อากง SMS”: ความอำมหิตของการลงโทษในโลกดิจิทัล

คดีอากง SMS

ชายสูงอายุถูกกล่าวหาว่าส่งข้อความ SMS ที่เข้าข่ายหมิ่นสถาบันกษัตริย์หลายข้อความ แม้จะมีข้อโต้แย้งเชิงเทคนิคเกี่ยวกับหมายเลขโทรศัพท์และการเข้าถึงเครื่องมือสื่อสาร แต่ท้ายที่สุดศาลพิพากษาลงโทษจำคุกเป็นเวลานาน การเสียชีวิตของเขาในเรือนจำระหว่างการต่อสู้คดี ทำให้คดีนี้กลายเป็นสัญลักษณ์ของการใช้มาตรา 112 โดยไม่คำนึงถึงสัดส่วนของโทษและความเปราะบางทางร่างกายของผู้ต้องหา

8.2 คดี “อัญชัญ”: โทษรวมระดับหลายสิบปีจากคลิปเสียง

คดีอัญชัญ

หญิงวัยกลางคนถูกดำเนินคดีจากคลิปเสียงหลายตอนที่กล่าวถึงสถาบันกษัตริย์ ศาลพิพากษาลงโทษทุกกรรมและนับโทษต่อเนื่อง ทำให้โทษรวมในชั้นต้นสูงถึงหลายสิบปี ก่อนจะลดโทษจากการรับสารภาพในภายหลัง คดีนี้สะท้อนให้เห็นปัญหาสองประการ คือ (1) การนับโทษทุกข้อความทวีโทษจนเกินสัดส่วน และ (2) บทบาทของการไม่ให้ประกันตัว ซึ่งผลักผู้ต้องหาให้เลือกระหว่าง “ยอมรับสารภาพ” กับ “สู้คดีโดยต้องเสี่ยงต่อการถูกขังยาว”

8.3 คดีไผ่ ดาวดิน: แชร์บทความสื่อสากลก็ผิดได้

คดีไผ่ ดาวดิน

นักกิจกรรมคนรุ่นใหม่ถูกดำเนินคดีจากการแชร์บทความข่าวของสื่อสากลเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์ไทย แม้เนื้อหาดังกล่าวจะถูกเผยแพร่ในระดับนานาชาติก่อนแล้ว แต่การแชร์ผ่านบัญชีส่วนตัวในสื่อสังคมออนไลน์ ก็ยังถูกตีความว่าเป็นการเผยแพร่เนื้อหาอันเป็นปัญหา และถูกลงโทษจำคุก คดีนี้จึงเป็นตัวอย่างของการตีความมาตรา 112 ที่กระทบต่อเสรีภาพในการรับรู้และส่งต่อข้อมูลข่าวสาร ซึ่งเป็นหัวใจของสังคมประชาธิปไตย

8.4 คดีเยาวชนและนักเรียน: สิทธิเด็กภายใต้มาตรา 112

คดีเยาวชนและนักเรียน

เยาวชนหลายรายถูกตั้งข้อหา 112 จากการปราศรัย การชูป้าย การติดสติ๊กเกอร์ หรือการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ในโรงเรียนและพื้นที่สาธารณะ บางรายอายุไม่ถึง 18 ปี ซึ่งอยู่ภายใต้การคุ้มครองของอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (CRC) การนำเด็กและเยาวชนเข้าสู่กระบวนการอาญาด้วยข้อหาหนักทางการเมืองเช่นนี้ ถูกวิจารณ์อย่างรุนแรงว่าเป็นการละเมิดหลัก “ผลประโยชน์สูงสุดของเด็ก” และสร้างบาดแผลทางจิตใจระยะยาว

8.5 คดี “ตะวัน–แบม”: การอดอาหารประท้วงและสิทธิในการประกันตัว

คดีตะวัน–แบม

นักกิจกรรมหญิงสองรายถูกคุมขังระหว่างพิจารณาคดีที่เกี่ยวข้องกับมาตรา 112 และคดีการเมืองอื่น การถูกปฏิเสธสิทธิการประกันตัวซ้ำแล้วซ้ำเล่า ทำให้ทั้งคู่ตัดสินใจอดอาหารประท้วงเป็นเวลานานจนเกิดภาวะเสี่ยงต่อชีวิต คดีนี้กลายเป็นกระจกสะท้อนที่สำคัญต่อบทบาทของศาลและราชทัณฑ์ต่อสิทธิในร่างกายและชีวิตของผู้ต้องหา และทำให้สังคมตั้งคำถามต่อการใช้การคุมขังเป็นเครื่องมือกดดันมากกว่าการคุ้มครองความยุติธรรม

8.6 คดีนักเรียนชุดไทยแฟนซีและการแสดงออกเชิงศิลปะ

คดีนักเรียนชุดไทยแฟนซี

กลุ่มนักเรียนแต่งกายชุดไทยในรูปแบบแฟนซีและเดินพาเหรดในกิจกรรมของโรงเรียน การแสดงออกดังกล่าวถูกตีความว่าเป็นการเสียดสีและหมิ่นสถาบันจนมีการดำเนินคดีตามมาตรา 112 กรณีเช่นนี้ทำให้เกิดคำถามว่า เสรีภาพทางศิลปะ การเสียดสีเชิงการเมือง และการใช้แฟนซีเป็นสัญลักษณ์ ถูกจำกัดอย่างไรภายใต้โครงสร้างกฎหมายอาญาไทย

8.7 คดีธวัชชัย อนุกูล: การเสียชีวิตในความควบคุมของรัฐ

คดีธวัชชัย อนุกูล

การเสียชีวิตของธวัชชัย อนุกูล ในความควบคุมของเจ้าหน้าที่รัฐ มีรายงานชันสูตรพลิกศพที่ระบุถึงบาดแผลและความผิดปกติหลายประการ คดีนี้กลายเป็นสัญลักษณ์ของคำถามใหญ่ต่อความโปร่งใสและความรับผิดของรัฐต่อชีวิตของผู้ถูกควบคุมตัว แม้อาจไม่ใช่คดี 112 โดยตรง แต่ก็เกี่ยวข้องกับประเด็นสิทธิในชีวิตและร่างกายภายใต้การดูแลของรัฐ ซึ่งเป็นหัวใจของหลักสิทธิมนุษยชน

9. สรุป: ความอยุติธรรมเชิงโครงสร้างและภาวะ “รัฐล้มเหลวในมโนธรรมของตนเอง”

จากกรอบคิดเรื่องนิติสงครามและกรณีศึกษาหลายมิติ จะเห็นได้อย่างชัดเจนว่า การใช้มาตรา 112 และกฎหมายด้านความมั่นคงอื่น ๆ ในประเทศไทย มิใช่เพียงปัญหาการตีความบทบัญญัติกฎหมายเท่านั้น หากแต่เป็นวิกฤตเชิงโครงสร้างที่ทำให้ตำรวจ อัยการ ศาล และราชทัณฑ์ ทำงานสอดประสานกันในฐานะ “เครื่องจักรปราบปราม” มากกว่า “กลไกคุ้มครองสิทธิ”

ประเทศใดที่ให้ “ความกลัว” อยู่เหนือ “ความยุติธรรม” ประเทศนั้นย่อมค่อย ๆ เคลื่อนเข้าสู่ภาวะ “รัฐล้มเหลวในมโนธรรมของตัวเอง” ต่อให้ยังมีความสงบภายนอก ตึกสูง ถนนใหญ่ หรือการเติบโตทางเศรษฐกิจ แต่หากประชาชนจำนวนมากไม่รู้สึกว่าตนได้รับความยุติธรรมอย่างแท้จริง รัฐนั้นย่อมขาดความชอบธรรมเชิงคุณค่าซึ่งเป็นเงื่อนไขพื้นฐานของประชาธิปไตย

“ชาติที่ดีไม่จำเป็นต้องสมบูรณ์แบบ แต่ต้องมีความยุติธรรมที่ประชาชนสัมผัสได้จริง ไม่ใช่ระบบที่สร้างขึ้นเพื่อคุ้มครองผู้อยู่บนยอดพีระมิดเพียงไม่กี่คน”

การอภิปรายเชิงวิชาการเกี่ยวกับมาตรา 112 และนิติสงครามในไทยจึงมิใช่การล้มล้างสถาบันกษัตริย์ หากแต่เป็นความพยายามที่จะปกป้องแก่นกลางของนิติรัฐและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของประชาชนทุกคนในประเทศเดียวกัน

เชิงอรรถและบรรณานุกรมย่อ (สำหรับการขยายความในงานวิจัยของนักวิชาการในระบบที่จักเอาไปสานต่อ)

1. Amnesty International. รายงานสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในประเทศไทย โดยเฉพาะส่วนที่เกี่ยวข้องกับการใช้มาตรา 112 และการจำกัดเสรีภาพในการแสดงออก.
2. Human Rights Watch (HRW). รายงานประจำปีว่าด้วยสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในประเทศไทย ครอบคลุมคดีการเมืองและการใช้กฎหมายด้านความมั่นคงต่อผู้เห็นต่าง.
3. ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน. ฐานข้อมูลคดีการเมืองและคดีมาตรา 112 รวมทั้งบทวิเคราะห์แนวโน้มเชิงโครงสร้างของกระบวนการยุติธรรม.
4. iLaw. ฐานข้อมูลคดีมาตรา 112 และรายงานวิเคราะห์เชิงเปรียบเทียบเกี่ยวกับมาตรา 112 กับมาตรากฎหมายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพในต่างประเทศ.
5. สำนักงานข้าหลวงใหญ่สิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (OHCHR). เอกสารแสดงความห่วงกังวลต่อการใช้มาตรา 112 และข้อเสนอแนะต่อรัฐบาลไทย.
6. รายงานของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) และงานวิจัยทางวิชาการของนักกฎหมาย/รัฐศาสตร์ไทย ที่ศึกษาบทบาทของตุลาการไทยภายใต้โครงสร้างอำนาจนิยม.
7. Transparency International. ดัชนีการรับรู้การทุจริตในภาครัฐไทย โดยเฉพาะส่วนที่เกี่ยวกับตำรวจและกระบวนการยุติธรรม.