"จุดจบอันวิบัติ" ของผู้ฝากกายถวายชีวิตด้วยความจงรักภักดี

 

ความภักดีต่อกษัตริย์และทรราชในประวัติศาสตร์มนุษยชาติ:

บทสังเคราะห์เชิงเปรียบเทียบและกรณีศึกษาของประเทศไทย

บทคัดย่อ

งานศึกษานี้วิเคราะห์รูปแบบซ้ำของประวัติศาสตร์โลกที่สะท้อนให้เห็นว่า “ความจงรักภักดีต่อกษัตริย์หรือผู้นำเผด็จการ” มิได้เป็นหลักประกันความปลอดภัยของผู้รับใช้ แต่อาจกลับกลายเป็นปัจจัยเพิ่มความเสี่ยงต่อการถูกกำจัด เมื่ออำนาจเปลี่ยนมือ หรือเมื่อผู้ปกครองเกิดความหวาดระแวง ข้อเขียนนี้วิเคราะห์กรณีศึกษาสำคัญจากจีน ญี่ปุ่น ยุโรป และตะวันออกกลาง ก่อนเปรียบเทียบกับกรณีในประวัติศาสตร์ไทยตั้งแต่อยุธยา ธนบุรี จนถึงยุครัตนโกสินทร์ เพื่อชี้ให้เห็น “กฎเหล็กของระบอบอำนาจส่วนบุคคล” ที่ปรากฏอย่างต่อเนื่องและไร้ข้อยกเว้น

1. บทนำ

ปรากฏการณ์ที่มนุษย์มอบความภักดีอย่างสุดลิ่มทิ่มประตูให้กษัตริย์หรือผู้นำอำนาจนิยม ปรากฏตลอดประวัติศาสตร์มนุษยชาติ ทว่า “ความภักดี” ในโครงสร้างอำนาจที่อาศัยบุคคลเป็นศูนย์กลาง (personalist authority) กลับมักไร้หลักประกัน เพราะระบอบเช่นนี้มีลักษณะสำคัญคือ ความไม่แน่นอนของอำนาจ การเปลี่ยนขั้วรวดเร็ว และความหวาดระแวงภายในราชสำนัก ^[1] ผู้รับใช้ใกล้ชิดจึงกลายเป็นกลุ่มที่เสี่ยงที่สุดต่อการถูกกำจัด หายไปจากประวัติศาสตร์ หรือถูกลบล้างความดีความชอบเมื่อผู้นำเปลี่ยนใจ

2. ประวัติศาสตร์โลก: ผู้ภักดีที่จบไม่สวย

2.1 จีน: ความหวาดระแวงในราชสำนักและการทำลายผู้รู้ความลับ

จีนเป็นกรณีศึกษาที่ชัดเจนของปรากฏการณ์นี้ กรณีของ หลี่ซือ (Li Si) อัครมหาเสนาบดีแห่งราชวงศ์ฉิน ผู้มีบทบาทสำคัญในการสร้างจักรวรรดิให้ฉินสื่อหวงตี้ แต่หลังจักรพรรดิสิ้นพระชนม์ กลุ่มอำนาจใหม่ได้ใส่ร้ายและลงโทษเขาอย่างโหดร้าย จนถูกทรมานและประหารในที่สุด ^[2] เหตุการณ์นี้สะท้อนโครงสร้างการเมืองที่ผู้รับใช้ใกล้ตัวมีค่าเฉพาะเมื่อผู้นำเดิมยังมีอำนาจอยู่เท่านั้น

อีกกรณีหนึ่งคือ เว่ยเจิง (Wei Zheng) ขุนนางผู้ตักเตือนจักรพรรดิไท่จงอย่างตรงไปตรงมา งานศึกษาหลายชิ้นชี้ว่า แม้เขาจะได้รับการยกย่องในฐานะ “ขุนนางสัตย์ซื่อ” แต่ก็เผชิญแรงต่อต้านจากฝ่ายใน เพราะความซื่อตรงที่แตะต้องอำนาจโดยตรง กลายเป็นสิ่งที่ราชสำนักไม่อาจควบคุมได้ ^[3]

2.2 ญี่ปุ่น: ซามูไรผู้ภักดีแต่ถูกใช้แล้วทอดทิ้ง

ในบริบทของญี่ปุ่น ศักดินานิยมทหารได้สร้างโครงสร้างความภักดีแบบสุดขั้วเช่นเดียวกัน กรณีของ อาเคจิ มิตสึฮิเดะ ซึ่งรับใช้โอดะ โนบุนากะอย่างซื่อสัตย์ แต่ถูกดูหมิ่นและทำลายศักดิ์ศรีซ้ำแล้วซ้ำเล่า จนนำไปสู่การก่อกบฏในเหตุการณ์ที่รู้จักในชื่อว่า “เหตุการณ์ฮนโนจิ” (Honnō-ji Incident) ก่อนที่เขาจะถูกกำจัดภายในเวลาไม่กี่วัน ^[4] กรณีนี้ชี้ให้เห็นว่า “ความภักดี” เพียงลำพังไม่อาจหยุดความโหดร้ายของโครงสร้างอำนาจที่ขึ้นกับอารมณ์ของผู้ปกครอง

2.3 ยุโรป: ราชสำนักอังกฤษและการม้วนพรมทิ้งผู้รับใช้

โธมัส ครอมเวลล์ (Thomas Cromwell) เป็นแบบอย่างระดับโลกของผู้รับใช้ที่ถูกทิ้งอย่างไร้เยื่อใย เขารับใช้พระเจ้าเฮนรีที่ 8 อย่างสุดกำลัง จัดการการสมรส การหย่าร้าง และการประหารพระมเหสีตามพระประสงค์ แต่เมื่อความไว้วางใจลดลงเพียงเล็กน้อย พระองค์ก็มีรับสั่งให้ตัดศีรษะเขาอย่างรวดเร็ว ^[5] กรณีนี้สะท้อน “กฎแห่งบัลลังก์อังกฤษ” ที่ว่า ผู้รับใช้ที่รู้ความลับของพระราชา หรือเป็นผู้สร้างบัลลังก์ให้มั่นคง คือคนที่ถูกกำจัดก่อนเมื่อสถานการณ์เปลี่ยน

2.4 โซเวียต: ทรราชที่กลืนลูกน้องตนเอง

ในยุคของ โจเซฟ สตาลิน ตำแหน่งหัวหน้าตำรวจลับ NKVD เป็นหนึ่งในตำแหน่งที่อันตรายที่สุดในระบบการเมืองโซเวียต นิโคไล เยโซฟ (Nikolai Yezhov) ผู้บังคับบัญชาการกวาดล้างใหญ่ (Great Purge) ที่มีผู้เสียชีวิตและถูกจำคุกจำนวนมหาศาล ถูกสตาลินสั่งจับ ทรมาน และประหารในเวลาต่อมา ^[6] กรณีนี้ตอกย้ำว่า ในระบอบทรราช ผู้รับใช้ยิ่งฆ่าเพื่อระบอบมากเท่าไร ยิ่งใกล้ความตายของตนเองมากเท่านั้น

2.5 ตะวันออกกลาง: ผู้ภักดีที่ถูกสังหารเพียงเพราะวิจารณ์

กรณีของ จามาล กอชอกกี (Jamal Khashoggi) ผู้สื่อข่าวและที่ปรึกษาราชสำนักซาอุฯ เป็นตัวอย่างร่วมสมัยของการที่ผู้รับใช้ยาวนานกว่า 30 ปี ถูกล่อให้เข้าสถานทูตและถูกสังหารอย่างโหดร้าย เพียงเพราะวิจารณ์อำนาจและแนวทางการปฏิรูปของผู้นำ ^[7] กรณีนี้ชี้ให้เห็นว่า ระบอบที่ยึด “ความจงรักภักดีแบบไม่มีเงื่อนไข” เป็นหัวใจ สามารถลงมือทำลายชีวิตผู้เคยรับใช้ได้ทันทีที่เห็นว่าบุคคลนั้นไม่ภักดี 100%

3. กฎเหล็กสากล: โครงสร้างอำนาจแบบราชสำนักและทรราช

จากกรณีศึกษาทั้งหมด สามารถสังเคราะห์เป็น “กฎเหล็กของประวัติศาสตร์อำนาจส่วนบุคคล” ได้ดังนี้

1) อำนาจส่วนบุคคลผลิต ความหวาดระแวงเป็นระบบ;

2) ผู้ใกล้ชิดที่สุดคือผู้ที่ เสี่ยงที่สุด;

3) ความภักดีไม่มีค่าเมื่อเกิดการเปลี่ยนขั้วอำนาจ;

4) ผู้รู้ความลับของราชสำนักมักถูกทำลายก่อนเสมอ;

5) ระบอบที่ไม่ยืนบนหลักนิติรัฐ ใช้อารมณ์และความกลัวเป็นกลไกหลักในการควบคุม.

กฎเหล่านี้ปรากฏร่วมกันเกือบทุกวัฒนธรรมและทุกยุคสมัย ไม่ว่าระบบการปกครองจะอ้างศาสนา ประเพณี หรืออุดมการณ์การเมืองรูปแบบใดก็ตาม

4. กรณีศึกษาในประวัติศาสตร์ไทย: จากอยุธยาถึงรัตนโกสินทร์

4.1 คอนสแตนติน ฟอลคอน (เจ้าพระยาวิชาเยนทร์)

ฟอลคอนเป็นหนึ่งในขุนนางที่ทรงอิทธิพลที่สุดในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ มีบทบาทสำคัญด้านการต่างประเทศและเศรษฐกิจระหว่างประเทศ แต่เมื่อพระองค์ประชวรและเกิดการเปลี่ยนขั้วอำนาจอย่างฉับพลันในราชสำนักอยุธยา ฟอลคอนถูกจับ ทรมาน และประหารชีวิตในปี พ.ศ. 2231 ^[8] กรณีนี้เป็นแบบอย่างชัดเจนของการที่ผู้รับใช้สูญชีวิตทันทีเมื่อ “ร่มเงาของกษัตริย์” หายไป

4.2 แม่ทัพและขุนนางในยุคสมเด็จพระเจ้าตากสิน

หลังการสิ้นรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสิน บุคคลใกล้ชิดหลายคนถูกลงโทษ ประหาร หรือหายไปจากเอกสารทางประวัติศาสตร์ ส่วนหนึ่งเนื่องจากการจัดระเบียบความชอบธรรมของอำนาจใหม่ ^[9] นักประวัติศาสตร์จำนวนหนึ่งอภิปรายว่า โครงสร้างอำนาจในช่วงเปลี่ยนผ่าน ทำให้การลบความทรงจำและการเขียนประวัติศาสตร์ใหม่กลายเป็นเครื่องมือทางการเมือง ^[10]

4.3 ขุนนางและตระกูลใหญ่ในรัตนโกสินทร์ตอนต้น–กลาง

พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ระบุกรณีของขุนนางจำนวนหนึ่งที่ถูกริบทรัพย์ โบย หรือประหารเพียงเพราะถูกกล่าวหาว่าไม่ซื่อ หรือทำการผิดพระราชอัธยาศัย แม้มิใช่ความผิดร้ายแรง ^[11] กรณีเหล่านี้สะท้อนโครงสร้างอำนาจที่ความปลอดภัยของผู้รับใช้ขึ้นอยู่กับความโปรดปรานจากเบื้องบน มากกว่าหลักกฎหมายที่ชัดเจนและเป็นลายลักษณ์อักษร

4.4 บุคคลใกล้ชิดที่ถูกถอด ย้าย หรือยึดตำแหน่งในยุคปัจจุบัน

เอกสารข่าวร่วมสมัยในไทย เช่น ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีและประกาศในราชกิจจานุเบกษา ระบุชัดถึงหลายกรณีของบุคคลใกล้ชิดราชสำนักที่ถูกถอดยศ ถอนเบี้ยหวัด ปลดจากตำแหน่งทหาร–ตำรวจ หรือถูกดำเนินคดีอาญา โดยมีการให้เหตุผลในเชิง “ประพฤติตนไม่สมควร” หรือ “กระทำผิดวินัยร้ายแรง” ในลักษณะที่ตีความได้กว้าง ^[12]

แม้รายละเอียดเชิงลึกของแต่ละกรณีจะต้องวิเคราะห์อย่างระมัดระวัง แต่รูปแบบที่เกิดซ้ำคือ “ความโปรด–ไม่โปรด” ซึ่งสามารถเปลี่ยนได้อย่างฉับพลัน สอดคล้องกับกฎเหล็กที่พบในประวัติศาสตร์โลกว่าระบอบบุคคลนิยมไม่อาจรับประกันความปลอดภัยให้ผู้รับใช้ใด ๆ แม้จะมีประวัติการภักดีมาอย่างยาวนานก็ตาม

5. วิเคราะห์เชิงสังเคราะห์: เหตุใดผู้ภักดีจึงเสี่ยงที่สุด

จากทั้งโลกและไทย สามารถสรุปเป็นสมมติฐานเชิงโครงสร้างได้ว่า:

1) ระบอบบุคคลนิยมมีศูนย์กลางเดียว ความปลอดภัยของผู้คนขึ้นอยู่กับอารมณ์และการประเมินของผู้นำ มากกว่าหลักกฎหมาย;

2) ความภักดีที่แรงเกินไปสามารถกลับกลายเป็นภัย เพราะผู้ปกครองอาจหวาดระแวงว่าผู้ภักดีกำลังสะสมอำนาจหรืออิทธิพลมากเกินรับได้;

3) เมื่ออำนาจเปลี่ยนมือ ผู้ภักดีของคนเก่ามักถูกมองว่าเป็นศัตรูของคนใหม่ จึงตกเป็นเป้าของการกำจัดเพื่อลดความเสี่ยงทางการเมือง;

4) ยิ่งใกล้บัลลังก์ ยิ่งรู้ความลับ การกำจัดผู้รับใช้ใกล้ชิดจึงเป็นวิธีปิดปากและปิดประวัติศาสตร์ที่ง่ายที่สุด.

ประวัติศาสตร์ทั้งใบให้บทเรียนเดียวกันว่า ระบอบที่ไม่มีหลักนิติรัฐและสถาบันตรวจสอบถ่วงดุลที่เข้มแข็ง ย่อมไม่สามารถคุ้มครองผู้รับใช้ใด ๆ ได้ แม้จะภักดีเพียงใด

6. บทสรุป

งานศึกษานี้แสดงให้เห็นว่า ความภักดีต่อกษัตริย์หรือทรราชเป็นความเสี่ยงเชิงโครงสร้าง ไม่ใช่ความเสี่ยงเชิงบุคคล โครงสร้างอำนาจแบบส่วนบุคคลหรือราชสำนัก สร้างความหวาดระแวงเป็นระบบ และผู้ใกล้ชิดที่สุดมักเป็นผู้ที่จบไม่สวยที่สุด ไม่ว่าจะในจีน ญี่ปุ่น ยุโรป โซเวียต ตะวันออกกลาง หรือประเทศไทย

7. บุคคลสำคัญในสังคมไทยที่ยืนอยู่ใต้โครงสร้าง “ชาติ–ศาสน์–กษัตริย์” แต่จบไม่สวย

ปรีดี พนมยงค์ คือกรณีคลาสสิกของปัญญาชนผู้ก่อตั้งระบอบใหม่ให้ราชวงศ์ แต่กลับถูกผลักออกจากชาติในฐานะ “ราชาศัตรู” เขาเป็นผู้นำคณะราษฎรคนสำคัญ ผู้ทำให้สยามเปลี่ยนผ่านสู่ระบอบประชาธิปไตยแบบมีพระมหากษัตริย์อยู่ใต้รัฐธรรมนูญ และยังทำหน้าที่ ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ในรัชกาลที่ 8 ขณะพระมหากษัตริย์เสด็จไปศึกษาในยุโรป ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ใกล้ชิดกับสถาบันกษัตริย์อย่างยิ่ง อย่างไรก็ตาม หลังเหตุการณ์สวรรคตของรัชกาลที่ 8 เมื่อ พ.ศ. 2489 กระแสทางการเมืองและชนชั้นนำฝ่ายอนุรักษนิยมได้ผลักดันให้ปรีดีถูกกล่าวหาว่าเกี่ยวข้องกับการสิ้นพระชนม์ แม้จะไม่มีหลักฐานพิสูจน์อย่างเป็นทางการก็ตาม การรัฐประหาร พ.ศ. 2490 และความล้มเหลวของความพยายาม “กู้ชาติ” ในปี 2492 ส่งผลให้ปรีดีต้องลี้ภัยต่างประเทศและไม่เคยได้กลับมาตายในผืนแผ่นดินไทย ชีวิตของเขาจึงสะท้อนโครงสร้างอำนาจที่สามารถเปลี่ยน “ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์” ให้กลายเป็น “ผู้ต้องสงสัย” และ “ผู้ลี้ภัยทางการเมือง” ได้ในชั่วเวลาไม่กี่ปี^[13]

ป๋วย อึ๊งภากรณ์ เป็นตัวอย่างของข้าราชการเทคนิคที่จงรักภักดีต่อระบอบ “ชาติ–ศาสน์–กษัตริย์” อย่างเปิดเผย เขาเป็นผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทยที่อายุน้อยที่สุดและนั่งรับผิดชอบยาวนานที่สุด วางรากฐานเสถียรภาพการเงินและงบประมาณรัฐจนเป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติ พร้อมทั้งเป็นอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อก่อนเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 แม้ป๋วยจะยืนบนหลักสันติประชาธรรม ต่อต้านคอมมิวนิสต์ และไม่สนับสนุนการใช้ความรุนแรงของทั้งรัฐและฝ่ายนักศึกษา แต่หลังการสังหารหมู่ที่ธรรมศาสตร์ เขากลับถูกฝ่ายขวาและกระแสชาตินิยมจัดวางให้เป็น “ตัวการเบื้องหลัง” ของขบวนการนักศึกษา ถูกกล่าวหาว่าเป็นคอมมิวนิสต์และ “ทำลายเอกภาพของชาติ” จนต้องขึ้นเครื่องลี้ภัยออกนอกประเทศในวันเดียวกับที่เหตุการณ์ยังร้อนระอุ แล้วใช้ชีวิตบั้นปลายในอังกฤษพร้อมสภาพร่างกายที่อ่อนแรงจากโรคหลอดเลือดสมอง กรณีของป๋วยจึงสะท้อนว่า แม้จะเป็น “ข้าราชการพระราชทานเครื่องราชย์” และเป็นสัญลักษณ์ของความซื่อสัตย์ ก็ไม่อาจรอดพ้นจากการถูกทำให้เป็น “คนชายขอบของชาติ” ได้ เมื่อโครงสร้างอำนาจและวาทกรรมชาตินิยมเปลี่ยนเป้า^[14]

จอมพล ป. พิบูลสงคราม แม้มักถูกจดจำในฐานะผู้นำทหารที่ท้าทายและลดบทบาทสถาบันกษัตริย์ในยุคแรก แต่ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง เขาพยายามปรับตัวเข้าหาอุดมการณ์ “ชาติ–ศาสน์–กษัตริย์” และผูกสายสัมพันธ์กับสหรัฐอเมริกาในบริบทสงครามเย็น ระบอบของจอมพล ป. เต็มไปด้วยการใช้สถาบันกษัตริย์เป็นหนึ่งในเสาหลักความชอบธรรมใหม่ ทว่ารัฐประหาร พ.ศ. 2500 ที่นำโดยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ซึ่งมีฐานสนับสนุนฝั่งราชสำนักอย่างเข้มแข็ง กลับโค่นอำนาจของเขาลงอย่างสิ้นเชิง จอมพล ป. ถูกบังคับให้ลี้ภัยออกนอกประเทศ และไปเสียชีวิตอย่างโดดเดี่ยวในญี่ปุ่น ก่อนที่อัฐิของเขาจะถูกนำกลับประเทศไทยภายหลัง จบชีวิตจากผู้นำสูงสุดของชาติและผู้เคยควบคุมเครื่องมือรัฐ กลายเป็น “อดีตผู้นำที่ตายต่างแดน” แสดงให้เห็นว่าการเล่นเกมอำนาจกับสถาบันกษัตริย์และกองทัพนั้น ไม่ได้มีหลักประกันใด ๆ แม้สำหรับผู้นำเผด็จการเอง^[15]

ควง อภัยวงศ์ เป็นนักการเมืองสายราชวงศ์และหัวหน้าพรรคประชาธิปัตย์ในยุคต้น เขาเป็นที่รู้กันว่ามีความใกล้ชิดกับชนชั้นนำและสถาบันกษัตริย์ รัฐประหาร พ.ศ. 2490 ที่โค่นกลุ่มของปรีดีและเปิดทางให้ฝ่ายนิยมเจ้า กลับดึงควงขึ้นมาเป็นนายกรัฐมนตรี แต่เพียงปีถัดมา กลุ่มรัฐประหาร 2490 เดิมเองก็หันมาโค่นรัฐบาลควงในการรัฐประหาร พ.ศ. 2491 บีบให้ต้องลาออกจากตำแหน่ง กรณีนี้สะท้อนว่า แม้จะอยู่ “ข้างราชสำนัก” ในเชิงอุดมการณ์ แต่เมื่อกลไกอำนาจทหาร–ราชสำนักต้องการจัดระเบียบใหม่ นักการเมืองก็สามารถถูกใช้เป็นสะพานชั่วคราวแล้วผลักตกน้ำในเวลาอันสั้น^[16]

หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช เป็นเชื้อพระวงศ์นักกฎหมายและนักการทูต มีบทบาทสำคัญในขบวนการเสรีไทยฝ่ายสหรัฐฯ เมื่อครั้งสงครามโลกครั้งที่สอง โดยปฏิเสธไม่ยื่นคำประกาศสงครามต่อสหรัฐฯ ตามคำสั่งรัฐบาลจอมพล ป. ภายหลังสงคราม เขาเป็นนายกรัฐมนตรีหลายสมัยในฐานะผู้นำพรรคประชาธิปัตย์ และวางตัวเป็นฝ่ายราชนิยมชัดเจน ทว่าหลังเหตุการณ์ 6 ตุลาคม 2519 ที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ รัฐบาลเสนีย์ก็ถูกกองทัพโค่นลงอย่างรวดเร็ว และแทนที่ด้วยรัฐบาลสายขวาจัดของธานินทร์ กรัยวิเชียร ชะตากรรมทางการเมืองของเสนีย์จึงชี้ให้เห็นว่า แม้จะเป็น “คนของระบอบเก่า” หรืออยู่ใกล้สถาบันเพียงใด ก็สามารถถูกโค่นเพื่อเปิดทางให้ระบอบเผด็จการทางการเมืองที่แข็งกว่ายึดอำนาจได้เสมอ^[17]

สุลักษณ์ ศิวรักษ์ เป็นตัวอย่างร่วมสมัยของปัญญาชนที่นิยามตนเองว่าเป็น “มิตรแท้ของสถาบันกษัตริย์” วิพากษ์เพื่อให้สถาบันปรับตัวและอยู่ได้ในระยะยาว แต่กลับถูกดำเนินคดีหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ (มาตรา 112) หลายครั้ง ตั้งแต่ทศวรรษ 2520 เป็นต้นมา รวมถึงกรณีการตั้งคำถามต่อพระราชพงศาวดารว่าด้วยการชนช้างในสมัยสมเด็จพระนเรศวร ซึ่งเป็นข้อถกเถียงทางประวัติศาสตร์ล้วน ๆ การที่ปัญญาชนซึ่งยืนยันว่าตนจงรักภักดีต่อสถาบัน ยังถูกใช้กฎหมายพิเศษเล่นงานซ้ำแล้วซ้ำเล่า สะท้อนโครงสร้างที่ไม่สามารถรองรับ “มิตรที่พูดความจริง” ได้ และตอกย้ำว่าในระบบที่ใช้สถาบันกษัตริย์เป็นแกนหลักของความชอบธรรม แม้แต่ผู้ปรารถนาดีต่อสถาบัน ก็อาจพบจุดจบทางกฎหมายและชื่อเสียงที่ไม่งดงามนัก^[18]

อัญชัน ปรีเลิศ ข้าราชการบำนาญสตรีวัยชราเป็นอีกตัวอย่างหนึ่งของ “ผู้รับใช้รัฐ” ที่ถูกกระบวนการยุติธรรมบดขยี้ แม้จะมิได้มีบทบาทระดับผู้นำเหมือนบุคคลข้างต้น เธอถูกศาลตัดสินจำคุกเป็นเวลารวม 87 ปี (ลดเหลือ 43 ปีจากการรับสารภาพ) จากการแชร์คลิปเสียงที่ถูกมองว่าหมิ่นสถาบันกษัตริย์ผ่านอินเทอร์เน็ต และต้องรับโทษจำคุกจริงกว่า 8 ปี ก่อนจะได้รับพระราชทานอภัยโทษและพ้นโทษ ชะตากรรมของอัญชันชี้ให้เห็นว่า ไม่เพียงแต่ผู้นำหรือปัญญาชนเท่านั้น หากแต่ข้าราชการระดับล่างและประชาชนที่ครั้งหนึ่งเคยอยู่ในระบบราชการเอง ก็อาจตกเป็น “เหยื่อประกอบสร้าง” เพื่อแสดงให้สังคมเห็นอำนาจของกฎหมายที่ใช้ปกป้องสถาบันกษัตริย์เช่นกัน^[19]

ประวัติศาสตร์ไทยมิใช่ข้อยกเว้น และรูปแบบดังกล่าวยังปรากฏในยุคปัจจุบันผ่านประกาศของรัฐอย่างเป็นทางการ ในมิติของสังคมประชาธิปไตยปัจจุบัน กรอบความคิดนี้เป็นบทเตือนให้ประชาชนเข้าใจว่า

“อำนาจที่รวมศูนย์ย่อมทำลายคนใกล้อำนาจก่อนเสมอ และสุดท้ายทำลายสังคมทั้งระบบ”
และถ้าจะให้ทุกท่านนึกถึงรายชื่ออื่น ๆ ที่ีชะตากรรมอันหนักหนาไม่แพ้ผู้ที่กล้าลุกขึ้นท้าทายอำนาจเยี่ยงนี้ ที่อยู่ในคุก ถูกทำให้ตาย หรือต้องลี้ภัย ท่านคงบอกว่า ก็ดร. ทักษิณ ชินวัตร และเครือข่ายของเขาอย่างไรเล่า คือตัวอย่างร่วมสมัยที่สะท้อนว่าสิ่งที่กล่าวในบทความนี้ จริงทั้งในอดีตและปัจจุบัน แล้วก็คงเป็นไปอีกในอนาคต

เชิงอรรถ

1. Finer, S. The History of Government. Oxford University Press, 1997.
2. Loewe, M. The Cambridge History of China, Vol. 1. Cambridge University Press, 1986.
3. Wright, A. The Sui and T’ang Dynasties. Routledge, 1990.
4. Turnbull, S. The Samurai: A Military History. Macmillan, 1977.
5. Loades, D. Thomas Cromwell. Amberley Publishing, 2013.
6. Conquest, R. The Great Terror. Oxford University Press, 1990.
7. United Nations Human Rights Council Report, 2019.
8. ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. อยุธยา: ประวัติศาสตร์และการเมือง. มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2544.
9. นิธิ เอียวศรีวงศ์. การเมืองไทยสมัยพระเจ้าตาก. มติชน, 2545.
10. Baker, C. & Phongpaichit, P. A History of Thailand. Cambridge University Press, 2014.
11. พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 1–3.
12. ราชกิจจานุเบกษา และประกาศทางการอื่น ๆ ระหว่าง พ.ศ. 2557–2566 (ข้อมูลสาธารณะ).