หลักการประชาธิปไตย (ฉบับใกล้ตัว ใช้พิจารณาได้ทันที)
20 ประโยคสั้น–คม เพื่อช่วยพลเมืองใช้เป็น “เช็กลิสต์” ตรวจรัฐ ตรวจตน และตรวจระบบ.
- 1ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์คือฐานของประชาธิปไตย ทุกคนเกิดมาเท่าเทียมและไม่ควรถูกละเมิดสิทธิอย่างไร้เหตุผล.
- 2หลักนิติธรรมหมายความว่ากฎหมายอยู่เหนือคน ไม่ใช่คนอยู่เหนือกฎหมาย.
- 3กระบวนการยุติธรรมต้องเป็นอิสระ เป็นธรรม และไม่ถูกชี้นำโดยอำนาจการเมืองหรือเงิน.
- 4อำนาจอธิปไตยเป็นของประชาชน รัฐมีอำนาจได้เพราะประชาชนยินยอม ไม่ใช่เพราะกลัว.
- 5การเลือกตั้งต้องเสรี เป็นธรรม โปร่งใส และเปิดให้ตรวจสอบได้ทุกขั้นตอน.
- 6การแข่งขันทางการเมืองต้องเท่าเทียม ไม่ใช้ทรัพยากรของรัฐหรืออิทธิพลนอกระบบเอาเปรียบผู้อื่น.
- 7การแบ่งแยกและถ่วงดุลอำนาจช่วยป้องกันไม่ให้ใครคนหนึ่งหรือสถาบันใดผูกขาดอำนาจ.
- 8ฝ่ายนิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการต้องตรวจสอบกันและกันอย่างจริงจัง ไม่สมยอมกัน.
- 9ความโปร่งใสคือการเปิดเผยข้อมูลที่สาธารณะควรรู้ ไม่ใช่การเลือกบอกเฉพาะเรื่องที่ได้ประโยชน์.
- 10ความรับผิดชอบหมายถึงเมื่อทำผิดต้องยอมรับผล ไม่ใช่โยนความผิดให้ผู้อื่นหรือระบบ.
- 11เสรีภาพสื่อทำให้ประชาชนเห็นความจริงหลายด้าน และช่วยป้องกันการบิดเบือนอำนาจ.
- 12การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารเป็นสิทธิของประชาชน ไม่ใช่ความกรุณาของรัฐ.
- 13พหุนิยมคือการยอมรับว่าความเห็นต่างเป็นเรื่องปกติ ไม่ใช่ภัยของสังคม.
- 14เสียงข้างมากมีสิทธิ์ตัดสินใจ แต่ไม่มีสิทธิ์ละเมิดศักดิ์ศรีและสิทธิของเสียงข้างน้อย.
- 15การคุ้มครองชนกลุ่มน้อยคือเครื่องวัดคุณภาพของประชาธิปไตย ไม่ใช่ความเอื้อเฟื้อส่วนตัว.
- 16การมีส่วนร่วมของประชาชนต้องเกิดได้ทั้งระดับชาติและท้องถิ่น ไม่ใช่เฉพาะวันเลือกตั้ง.
- 17การเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนควรเกิดผ่านสันติวิธีและกติกาตามรัฐธรรมนูญ.
- 18จริยธรรมสาธารณะกำหนดว่าผู้มีอำนาจต้องแยกประโยชน์ส่วนตนออกจากประโยชน์ส่วนรวม.
- 19นโยบายสาธารณะควรตั้งอยู่บนข้อมูล หลักฐาน และการประเมินผล ไม่ใช่อคติหรืออารมณ์.
- 20สถาบันประชาธิปไตยที่ดีต้องยืดหยุ่น ปรับตัวได้ และยึดโยงกับประชาชนอย่างแท้จริง.
วิธีใช้แบบเร็ว: เลือก 3 ข้อที่ “รัฐทำได้ดี” และ 3 ข้อที่ “รัฐทำไม่ได้/ทำตรงข้าม” แล้วถามต่อว่า “กลไกตรวจสอบอยู่ที่ไหน” และ “ประชาชนมีช่องทางแก้ไขอย่างไรโดยสันติ”.
